شایسته سالاری، غربت ودیگر هیچ

محمدرضا نوذریان

یکی از ارکان ضروری و اثرگذار در تحقق توسعه پایدار جامعه ، نهادینه شدن شایسته سالاری است. قرآن کریم به عنوان برترین سند فرهنگی آفرینش ، تاکید ویژه ای بر ارج نهادن به دانایی افراد دارد تا جایی که در آیه نهم سوره مبارک الزمر « قل هل یستوی الذین یعلمون و الذین لایعلمون » دانایی را در کنار پرهیزگاری و خویشتن داری به عنوان یکی از الزامات اساسی شایستگی معرفی و حجت را در این باره برهمگان تمام کرده است.
علاوه بر آن ، صاحب نظران علم مدیریت هم متفق القولند در مسیر طولانی توسعه، نیروی انسانی کاربلد و متعهد ، مهم ترین سرمایه هاست و سیستم مبتنی بر شایسته سالاری ، سیستمی است که در آن از بهترین کسان در سمت های متناسب استفاده شود و به تعبیر دیگر افراد در منصب و شغلی که حقیقتا توانمندی انجام آن را دارند، قرار ‌گیرند.
شایسته سالاری ، در دیدگاه پیشینیان باستانی ما هم رکنی حیاتی بود و به جرات می توان اذعان نمود آن‌چه در جهان امروز «مردم‌‌‌‌سالاری» نامیده می شود ، در ایران باستان با عنوان «شایسته‌سالاری» مطرح بوده است . فرهنگ کهن سرزمین بزرگ ایران ، لبریز از نکته ها و آموزه های رفتاری درباره اهمیت و ضرورت توجه به شایستگی هاست و این که ادیبی چون گلستان آفرین ادب بی کران فارسی ، مصلح الدین شیرازی در حدود ۷ قرن پیش ، بیت هایی نظیر « ندهد هوشمند روشن رأی/ به فرومایه کارهای خطیر» را آفریده ، می نمایاند که از گذشته های دور ، توجه به شایستگی ها در فرهنگ ایرانی ضرورتی اجتناب ناپذیر بوده و شاید به همین دلیل ، این دانشمند ادبی افتخار آفرین که شعر معروفش ، پرچم فرهنگی ایران زمین را در سردر سازمان ملل به اهتزاز درآورده در لابه لای آثارش ، صراحتا دانایان را شایسته تصدی اموردانسته و تاکید نموده کارهای مهم باید به مردان کاردان و کارآزموده که می توانند کاروان را به سر منزل مقصود برسانند سپرده شوند.
توجه به این مقوله مهم در فرهنگ ایران، پیشینه ای دیرین تر از مقطع زمانی یاد شده دارد زیرا به موجب آن چه که در شاه نامه فردوسی – این سند‌ آیین بزرگی ایرانیان – می خوانیم، در ایران کهن نیز ، شایسته مداری دانایان متعهد، روالی ارزشمند بوده تا جایی که هر شاه زاده ا‌ی شایسته بر تخت نشستن تلقی نمی شد و برای نمونه ، پس از کشته شدن نوذر، انجمن مهستان، فرزندان او را زیبنده تخت شاهی ندانست و مهتر انجمن اظهار کرد پادشاه ، فزون بر آن که شاه زاده باشد باید فرهنگ پادشاهی بداند و از آن‌چه بر ایران گذشته، نیک آگاه باشد.
به رغم این اوصاف ، به نظر می رسد مقوله سرنوشت ساز شایسته سالاری در جامعه فعلی ما به انزوا کشیده شده و درغربتی درد آور به سر می برد. پرداخت نماینده ولی فقیه در استان و امام جمعه محترم اردبیل به این مقوله در آیین احیای شب شهادت مولای متقیان که شایسته سالاری را اساسی ترین خواسته علی (ع) از مسلمانان دانستند و اهمیت نهادینه شدن این ایدئولوژی آینده ساز در جامعه را مورد بحث قرار دادند می تواند شاهدی بر این برداشت باشد . یقینا قاطبه خوانندگان محترم این یادداشت به خاطر دارند که ایشان در قسمت هایی از بیانات شان به رفتارهای سیاسی و اجتماعی حضرت در قبل و بعد از دوره خلافت خویش هم اشاره و نه تنها به عنوان درسی از دروس اخلاقی بلکه به عنوان تدبیری مدیریتی، تبیین نمودند که امیر (ع) چگونه عزل کردن افراد نالایق را از جمله رویکردهای خود برای اعمال شایسته سالاری در جامعه قرار دادند.
در نهایت، باید این حقیقت را پذیرفت به موجب آنچه که بر وجه اختصار مرور شد ، هرگونه بی توجهی به شایسته سالاری می تواند مصداقی از بی عدالتی ، ظلم در حق افراد و آفتی برای جامعه باشد و هر تصمیم و اقدامی را که صرفا برای تامین منافع شخصی و یا گروهی و بدون درنظر گرفتن شایسته سالاری ، از افراد سرزند می توان رفتاری ضد قرآنی و غیرعقلانی دانست.
آری دوام بی توجهی های برخی تصمیم گیران به لیاقت های افراد و استمرار پرهیز از نگاه های عادلانه به کارآیی آنان، یقینا مشکلات متعددی چون از دست رفتن فرصت های پیشرفت ، هدر دادن سرمایه های مالی ، انگیزه کشی در افراد کاربلدو … را به جامعه و خصوصا به نسل های آتی تحمیل و نهایتا عزت ایران و ایرانی را که صیانت از آن باید از دغدغه های مستمر همه ما باشد جریحه دار خواهد نمود.

 مدرس دانشگاه

منبع : ساوالان خبر